Avrupa’nın önde gelen strateji düşünce kuruluşlarından biri olan Special Eurasia, son raporunda Kuşak-Yol Projesi’nde önemli bir rekabetin başladığını ortaya koydu. Rapora göre Çin, Afganistan’ı Kuşak-Yol İnisiyatifi’ne dahil etmek için diplomatik çabalarını artırırken, bölgedeki güvenlik sorunları önemli bir engel teşkil ediyor. Pekin’in Afganistan üzerinden Orta Asya’ya açılan ticaret yollarını güçlendirme stratejisi, Rusya ve İran ile olan rekabeti de körüklüyor. Analizler, Çin’in ekonomik genişleme çabalarının Rusya ve İran’ın alternatif koridor projeleriyle dengelendiğini ve bu bölgenin büyük bir rekabet alanına dönüştüğünü vurguluyor. Aşağıda, raporda yer alan önemli bulgulara yer veriyoruz:
Ticaret Hedefleri
20 Ağustos 2025 tarihinde, Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi, Kabil’de Afganistan Başbakanı Molla Muhammed Hasan Ahund ve Taliban yönetiminin üst düzey yetkilileriyle bir araya geldi. Bu görüşmede madencilik, tarım ve altyapı yatırımları gibi ekonomik iş birliği konuları ile güvenlik düzenlemeleri ele alındı. Çin, Afganistan’ın egemenliğine destek verdiğini ve ülkeye yönelik mali kısıtlamaların kaldırılmasını talep etti. Bu buluşmadan önce, Çin, Afganistan ve Pakistan arasında üçlü bir toplantı gerçekleştirildi. Taraflar, sınır yönetimi, transit geçişlerin kolaylaştırılması, ticaretin artırılması ve Afganistan’ın Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru’na (CPEC) entegre edilmesi konularında mutabakata vardı.
Terör Riski Engel
Çin’in Afganistan politikası, ekonomik fırsatlarla güvenlik kaygılarının bir araya geldiği karmaşık bir denge üzerine inşa edilmiştir. Pekin, batı sınırlarını istikrara kavuşturmak, ayrılıkçı Uygur grupların faaliyetlerini sınırlamak ve Arap Denizi’ne güvenilir kara koridorları oluşturmak istemektedir. Afganistan’ın Kuşak-Yol İnisiyatifi’ne (BRI) dahil edilmesi ve CPEC’in genişletilmesi, bu hedeflerin hem ticari hem de jeopolitik açıdan merkezinde yer alıyor. Ancak bu hedeflere ulaşmak kolay değil. Taliban yönetimi, Çin için hem ekonomik bir kapı hem de uluslararası meşruiyet aracı olmasına rağmen, DEAŞ Horasan gibi terör örgütlerinin gerçekleştirdiği saldırılar yabancı yatırımcıları tehdit ediyor. Taliban’ın El Kaide ve Uygur bağlantılı gruplara karşı net bir tutum sergilememesi, bölgedeki risk olasılığını artırıyor.
Rusya ve İran Devrede
Ticaret koridorları ve enerji projeleri kapsamında Çin yatırımları için Pakistan kritik bir geçiş ülkesi konumunda. Bunun yanı sıra, Rusya, Taliban’ı tanıyarak Afganistan üzerindeki nüfuzunu koruma çabası içerisine girmiştir. Rusya, Çin’in bölgede tek hakim güç olmasını engellemeyi hedefliyor. İran ise Çabahar Limanı üzerinden Afganistan’ı kendi ticaret hatlarına bağlamayı planlıyor. Böylelikle hem Moskova hem de Tahran, Pekin’in Afganistan’daki ekonomik hamlelerini dengeleyecek alternatif güzergahlar sunuyor.
Jeopolitik Belirsizlikler
Çin, Afganistan’daki varlığını resmi belgelerde “uzun vadeli bir yatırım” olarak tanımlasa da güvenlik açıkları her geçen gün artış göstermektedir. Çinli personel ve tesislere yönelik olası saldırılar, yatırımların sürdürülebilirliğini tehdit ediyor. Pakistan ve Afganistan arasındaki gerilimlerin artması, üçlü iş birliğini kırılgan hale getiriyor. Rusya ve İran’ın sahadaki etkinliklerini artırma çabaları, Çin’in Asya ve Avrasya’da tek merkezli bir düzen kurma olasılığını azaltıyor. Uzmanlar, Pekin’in Afganistan’da başarıya ulaşabilmesi için hem güvenlik alanında hem de diplomatik düzlemde bölgedeki istikrarı güçlendirmesi gerektiğini belirtmektedir. Ancak güvenlik temelli girişimler, Çin’in dış politikası ile çelişiyor. Aksi takdirde, Kuşak-Yol İnisiyatifi’nin Orta Asya ayağının, jeopolitik belirsizliklerin gölgesinde kalma riski oldukça yüksek.
