Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), yaşlı nüfusun yaşlılık sürecini ne kadar etkin bir şekilde geçirdiğini ölçmek amacıyla Aktif Yaşlanma Endeksi (AYE) verilerini açıkladı. Bu endeks, Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu (UNECE) tarafından geliştirilmiş olup, yaşlı bireylerin istihdama katılımı, topluma katılımı, bağımsız ve sağlıklı yaşam sürekliliği ile aktif yaşlanma için gerekli kapasite ve elverişli ortam seviyelerini değerlendirmektedir. AYE, 0 ile 100 arasında bir değer almakta olup, yüksek değerler, yaşlı bireylerin daha etkin bir yaşlılık hayatı geçirdiğine işaret etmektedir. UNECE, en son 2018 yılında Avrupa Birliği (AB) üye ülkeleri için AYE değerini 36,8 olarak belirlemiştir.
TÜİK, Türkiye’nin aktif yaşlanma endeksini ilk kez resmi istatistik olarak yayınladı. 2023 yılında Türkiye’nin AYE değeri 28,7 iken, 2024 yılında bu değer 29,7’ye yükselmiştir. İstihdam bileşeni endeksi, 2023 yılında 25,9, 2024’te ise 27,6 olarak belirlenmiştir. Topluma katılım bileşeni endeksi 2023’te 12, 2024’te 12,5, bağımsız sağlıklı ve güvenli yaşam bileşeni endeksi ise 2023 yılında 65,5, 2024’te 65 olmuştur. Aktif yaşlanma için kapasite ve elverişli ortam bileşeni değeri ise 2023 yılında 44,3, 2024’te 46,1 olarak hesaplanmıştır. AYE değerleri cinsiyet bazında incelendiğinde, erkeklerde AB ortalaması 38,5, Türkiye değeri ise 34,5; kadınlarda ise AB ortalaması 35,3, Türkiye değeri 25,3 olarak belirlenmiştir.
AB üye ülkeleri arasında en yüksek AYE değerine sahip ülkeler İsveç (47,8), Hollanda (43,7) ve Danimarka (43,3) olarak sıralanmıştır. En düşük değerler ise Yunanistan (28,4), Hırvatistan (30,5) ve Romanya (31,2) olarak kaydedilmiştir. Türkiye’nin hızlı demografik dönüşümü, aktif yaşlanma politikalarının geliştirilmesine ve ilerlemenin sağlanmasına yönelik ihtiyaç olduğunu göstermektedir.
Doğu Karadeniz: En Yüksek AYE Değeri
2024 yılı için Türkiye’nin AYE genel endeksi, İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması (İBBS) 1’inci düzeye göre incelendiğinde, en yüksek değer 33,3 ile Doğu Karadeniz bölgesinde görülmüştür. Bu bölgeyi 31,9 ile Batı Marmara ve 30,8 ile Kuzeydoğu Anadolu izlemektedir. En düşük AYE değerine sahip bölge ise 26,9 ile Güneydoğu Anadolu’dur ve bunu 28,7 ile Akdeniz, 28,8 ile Orta Anadolu takip etmektedir.
Türkiye’nin 2024 yılı AYE genel endeks değeri erkekler için 34,5, kadınlar için 25,3 olarak belirlenmiştir. İBBS 1’inci düzey ve cinsiyete göre incelendiğinde, Doğu Karadeniz, erkekler için 38,2 ve kadınlar için 28,4 ile her iki cinsiyet için de en yüksek endeks değerine sahip bölge olarak öne çıkmaktadır. Cinsiyet farkının en yüksek olduğu bölge ise Ortadoğu Anadolu olarak tespit edilmiştir.
İstihdam Endeks Değeri
İstihdam bileşeni endeks değeri, 55 yaş ve üzeri bireylerin istihdam oranlarından hesaplanmaktadır. AB üye ülkeleri ortalamasının altında kalan Türkiye, bu alanda 6 AB ülkesini geride bırakmayı başarmıştır. İstihdam endeksi değeri en yüksek olan bölge 42,2 ile Doğu Karadeniz; en düşük olan bölge ise 22,3 ile Batı Anadolu’dur. Batı Anadolu’yu 24,2 ile İstanbul ve 24,5 ile Güneydoğu Anadolu izlemektedir. İstihdam bileşeni endeksi erkeklerde 40,4, kadınlarda 15,5 olarak belirlenmiştir. Doğu Karadeniz, erkeklerde 55,4, kadınlarda 28,7 ile her iki cinsiyet için de en yüksek değere sahip olmuştur. Cinsiyetler arası farkın en yüksek olduğu bölge de yine Doğu Karadeniz’dir.
Topluma Katılım Endeksi
Topluma katılım bileşeni endeksi, gönüllü faaliyetler, çocuk-torun bakımı, yaşlı ve yetişkin bakımı ile siyasi hayata katılım gibi göstergelerden hesaplanmaktadır. Türkiye, bu endeks değerinde AB üye ülkeleri ortalamasının altında kalmasına rağmen 5 AB ülkesini geride bırakmıştır. Topluma katılım endeksi en yüksek olan bölge 17 ile İstanbul, bunu 14,3 ile Batı Marmara ve 14,2 ile Ortadoğu Anadolu izlemektedir. En düşük değer ise 9,2 ile Doğu Karadeniz’de bulunmaktadır. Topluma katılım endeksi erkeklerde 11,5, kadınlarda ise 13,3 olarak belirlenmiştir. Erkekler için en yüksek değer 15,4 ile Ortadoğu Anadolu, kadınlar için ise 19,4 ile İstanbul’dadır. Cinsiyetler arası farkın en yüksek olduğu bölge İstanbul, cinsiyet farkının olmadığı bölge ise Orta Anadolu olarak kaydedilmiştir.
Bağımsız, Sağlıklı ve Güvenli Yaşam Değeri
Bu değer, fiziksel egzersiz, sağlık hizmetlerine erişim, bağımsız yaşam düzenlemeleri, gelir durumu, yoksulluk riski gibi göstergelerden hesaplanmaktadır. Türkiye, bu endeks değerinde AB ortalamasının altında kalsa da 5 AB ülkesini geride bırakmayı başarmıştır. Bağımsız, sağlıklı ve güvenli yaşam endeksi en yüksek olan bölge 68,1 ile Ege Bölgesi; en düşük olan bölge ise 59,1 ile Güneydoğu Anadolu’dur. Ege Bölgesi, erkeklerde 70,6, kadınlarda 66 ile en yüksek değerlere sahip olmuştur. Cinsiyetler arası farkın en yüksek olduğu bölge Akdeniz, farkın olmadığı bölge ise Ortadoğu Anadolu olarak tespit edilmiştir.
Aktif Yaşlanma İçin Kapasite Değeri
Aktif yaşlanma için kapasite ve elverişli ortam bileşeni endeksi; yaşam beklentisi, sağlıklı yaşam süresi, zihinsel sağlık, teknolojik kullanım, sosyal bağlanma gibi kriterlerden hesaplanmaktadır. Türkiye, bu endeks değerinde AB ortalamasının altında kalmakla birlikte, 45,9 olan Romanya’yı geride bırakmıştır. En yüksek değer 51,1 ile Doğu Marmara, en düşük değer ise 38,9 ile Güneydoğu Anadolu bölgesindedir. Aktif yaşlanma için kapasite endeksi erkeklerde 48,4, kadınlarda 44,2 olarak belirlenmiştir. En yüksek değer erkeklerde 53,8, kadınlarda ise 48,6 ile Doğu Marmara’dadır. Cinsiyetler arası farkın en yüksek olduğu bölge Kuzeydoğu Anadolu olarak kaydedilmiştir.
