Türkçe konuşan ülkeler, ortak Latin alfabesine geçiş hazırlıkları yaparken, UNESCO 15 Aralık’ı Dünya Türk Dil Ailesi Günü olarak ilan etti. Türkçenin Latin harflerine aktarılması süreci, 1 Kasım 1928 tarihinde Türkiye’de yürürlüğe giren bir kanunla kesinlik kazandı. Bu önemli dönüşümün nasıl başladığını ve arka planını dilbilimci Prof. Dr. Nadir Engin Uzun’a sorduk.
Latin Harflerine Geçişin Düşünsel ve Tarihsel Arka Planı
Türkçenin Latin alfabesi ile yazılması, Osmanlı döneminde aydınlar tarafından tartışılan bir konuydu. Özellikle Osmanlı idaresindeki Balkanlarda ve Orta Asya’da, Türkçenin Arap alfabesi ile yazılmasının zorlukları gündeme gelmişti. Arap yazısının öğrenilmesinin ve kullanılmasının güçlüğü, Türkçede bulunmayan sesler için uygun harflerin olmaması gibi sebepler ile alfabe değişikliği önerileri gündeme geldi.
Alfabe Değişikliği İçin Oluşturulan Ekip
Mustafa Kemal Atatürk, alfabe değişikliğinin gerekliliğini çeşitli platformlarda dile getirmişti. Cumhuriyetin ilanından sonra, bu konuyu daha somut bir şekilde ele almak için bir uzmanlar komisyonu kurdurdu. Bu komisyon, yeni harflere geçiş sürecinin 10-15 yıl süreceğini önerdi. Ancak Atatürk, komisyon toplantılarını Ankara’ya aldırarak çalışmalara aktif olarak katıldı.
Latin Harflerinin Türkçeye Uyum Süreci
Latin alfabesi, yazı sistemlerinin geldiği en son aşamayı temsil eder. Harf Devrimi’nden kısa bir süre sonra, bu alfabeye geçişteki tartışmaların sona ermesi, uyum sürecinin ne kadar başarılı olduğunu göstermektedir. Her dil, evrim sürecinden geçer. Türk alfabesi, Türkçeye özgü sesleri karşılamak için çengel, kaş ve üst nokta gibi diyakritiklerin kullanılması sayesinde mükemmel bir uyarlama olmuştur.
Türkçenin Avrupa’daki Latin Harfleri ile Karşılaştırması
Türk yazı sistemi, bir Latin alfabesi uyarlamasıdır ve bu nedenle aslı ile uyarlaması arasında doğrudan bir karşılaştırma yapmak mümkün değildir. Türk alfabesi, Macarca, Çekçe ve Lehçe gibi dillerdeki uyarlamalarla benzerlikler taşımaktadır.
Türk Dünyasının Latin Harflerine Geçişinin Sonuçları
Bir dilin yazım şekli, yalnızca dilbilimsel bir mesele değildir; sosyal, kültürel, tarihi ve siyasi yönler de bu sürece dahil olur. Türk dillerinin Latin asıllı bir alfabe ile yazılacağına inanıyorum; ancak hepsinin ortak bir alfabe ile yazılacağını düşünmüyorum. Avrupa’daki diller arasında da ortak bir alfabe kullanımı yoktur.
Asya’daki Türk Dilleri için Latin Alfabesi Uygun Mu?
Latin alfabesi, ses-harf eşleşmeleri açısından oldukça uygundur ve 150’den fazla sesin harf karşılığını sunmaktadır. Bu durum, Türk dil ailesine yapılacak uyarlamalar için yol gösterici bir nitelik taşımaktadır.
